بهداشت ، ایمنی و محیط زیست در محیط کار

پيشگيري از حوادث :

 

امروزه با توجه به پيشرفتهاي چشمگير در امور صنعتي و مكان استفاده از وشايل مدرن جهت استفاده از نيروي برق و ماشين آلات , تماس با مواد شيمايي و غيره انسان را در برابر حوادث بيشماري قرار داده است . همه ساله ميليونها حادثه در دنيا اتفاق مي‌افتد بعضي منجر به مرگ و گروهي موجب رنج و درد مي‌گردد . حوادث به طور غير قابل قبولي از نظر انساني و اقتصادي گران تمام مي شوند و تجربه نشان داده كه غيبت‌هاي كاري ناشي از خسارت و بيماري باعث از دست رفتن زمان بيشتري نسبت به اعتصاب و يا نزاعهاي صنعتي در كشورهاي غربي گرديده است .

بطور كلي در صنعت توليد درصد علل اساسي حوادثي كه باعث خسارت انساني مي شوند عبارتند از :

1- جابجا كردن مواد و كالا                                                                                                                   27%

2- ماشين آلات                                                                                                                                                                                                                      18%

3- سقوط از ارتفاع                                                                                                                                                                                                 15%

4- پاگذاشتن روي شيئي يا برخورد باآن                               10%

5- سقوط اشياء                                                                                                                                                                                                                       8%

6- حمل ونقل                                                                                                                                                                                                                         8%

7- ابزار                                                                                                                                                                                                                                                                   8%

8- موارد ديگر                                                                                                                                                                                                                        6%

بررسي‌ها نشان داده كه حوادث ناشي از الكتريسيته بسيار جدي بوده و تقريباًَ در هر 30 حادثه برقي يك حادثه منجر به فوت وجود دارد . در صورتيكه براي حوادث ديگر در هر 600 حادثه يكي منجر به فوت مي‌گردد . و اين نشانگر پر مخاطره بودن كارهاي برقي نسبت به حرفه‌هاي ديگر است .

همانطوريكه گفته شد بهاي يك حادثه را ميتوان در هر دو مورد اقتصادي و انساني برآورد كرد حادثه‌اي كه به نظر جزئي يا كوچك مي‌آيد وقتي تمام فاكتورها يا عوامل ارتباطي آن بررسي ميشود ميتواند تأثير بسيار جدي بر مصدوم يا قرباني حادثه و همچنينشركت يا كارخانه داشته باشد . لذا بعضي از عوامل انساني و اقتصادي را ميتوان از قرار ذيل نام برد :

الف : زيانهاي انساني ناشي از حادثه (مربوط به مصدوم):

1-     درد و رنج

2-     فشارهاي روحي

3-     كاهش در آمد

4-     مخارج اضافي

5-     از دست دادن توانايي انجام بعضي از كارها

6-     وابستگي بيشتر به متعلقين (خانواده‌, دوستان و همكاران )

7-     از دست دادن توانايي انجام فعاليتهاي ورزشي

8-     احتمال معلول شدن يا از دست دادن زندگي

ب : زيانهاي اقتصادي ناشي از حادثه ( مربوط به كارفرما )

1-     از دست دادن كارگر ماهر و باتجربه

2-     كاهش توليد

3-     كاهش در آمد بر اثر عدم كاركرد فرد مصدوم

4-     هزينه آموزش و تربيت مجدد كارگر مصدوم و ياجايگزين او

5-     تلفات زماني ناشي از تأثير حادثه از نظر روجي بر مابقي كاركنان

6-     افزايش حق بيمه

ج: زيانهاي ناشي از حادثه كه جامعه متقبل مي‌گردد :

1-     مخارج يا باري كه برروي خدمات درماني و پزشكي وارد مي‌آيد .

2-     پرداخت خسارت نقص عضو يا از كارافتادگي احتمالي فرد

3-     از دست رفتن يك فرد باتجربه و نتيجتاًَ كاهش توليد , پيشرفت و ترقي هر اجتماع بستگي به نيروي كار افراد جامعه دارد و لذا محصول كار هر كارگر نه تنها مايه امرار معاش زندگي خود و خانواده اوست بلكه سرمايه و پشتوانه اقتصاد يك جامعهنيز مي‌باشد .

بعضي از شركتها مبادرت به محاسبه مخارج ناشي از حوادث نموده‌اند ولي تمام فاكتورهاي لازمه را به حساب نمي‌‌آورند.حوادث‌مانند يك كوه يخي (Iceberg) مي‌باشد كه قسمتي از آن در سطح آب و مابقي كه قسمت عمده و سنگين آن مي‌باشد در درون آب قرار دارد . حوادث بسيار دلخراش وسنگين مانند قسمت بالايي يخ هميشه به چشم ميخورند و زودتر در محاسبات به حساب مي‌آيند ولي حوادث سطحي و خسارات مالي مانند قسمت دروني كوه يخي است و كمتر به حساب مي‌آيند بنابراين براي اينكه بتوان با برنامه ريزيهاي بهتر از حوادث پيشگيري نمود بايستي حوادث سطحي نيز بيشتر مد نظر قرار گيرند و ابتدا آنها را شناخته و جلوگيري نمود .

مطالعات زيادي به منظور تهيه اطلاعات آماري باارزش براي حوادث انجام گرديده و چندين تئوري در مورد درصد حوادث وجود دارد كه به صورت زير نقل مي‌گردد .

1- تئوري هاينريك (آمريكا 1931) :                                                                                            Heinrich

هاينريك در اين تئوري پس از تحقيقات خود پيشنهاد ميكند كه براي هر يك حادثه جدي (حادثه‌اي كه منجر به حداقل سه روز استراحت استعلاجي يا ناتواني جسمي شود ) تقريباًَ 29 حادثه سطحي يا جزيي( حادثه‌اي كه نياز به كمكهاي اوليه باشد ) و 300 حادثه بدون صدمه (خسارات مالي جزء اين مقدار است ) وجود دارد.

اين اطلاعات از پرونده‌هاي شركت بيمه و پرونده‌هاي پزشكي و مصاحبات فردي مختلف بدست آمده است :

 

2- تئوري برد (آمريكا 1969)                                                                                                                              Bird

برد در اين تئوري پس از بررسي بيش از 7/1 ميليون حادثه پيشنهاد مينمايد كه براي هر حادثه جدي تقريباًَ ده (10) حادثه سطحي و 30 حادثه كه منجر به خسارات مالي ميشود و 600 حادثه بدون صدمه يا خسارت ميباشد :

                                                                    

3- تئوري تاي و پيرسون: (انگليس 1974)                                                                        Tye / Peearsson

در اين تئوري تاي و پيرسون پس از بررسي تقريباً يك ميليون حادثه در صنايع انگليس پيشنهاد مي كنند كه براي هر يك حادثه جدي يا منجر به فوت ، 3 حادثه متلف وقت (كه منجر به حداقل سه روز مرخصي استعلاجي مي گردد ) ، 50 حادثه كه نياز به كمكهاي اوليه دارد ، 80 حادثه كه منجر به خسارت مالي ميشود و 400 حادثه بدون صدمه يا خسارت مي باشد.

اگرچه ارقام و دسته بندي مختلفي در اين تئوريها وجود دارد ولي همه داراي اين واقعيت هستند كه تعداد حوادثي كه بدون صدمه يا خسارت مالي مي باشند بيش از حوادث ديگر استو معمولاً اطلاعات كمتري در مورد آنها وجود دارد.

 

تعرريف حادثه:

 

حادثه واقعه اي است پيش بيني نشده كه در زنجيره اي از وقايع برنامه ريزي شده در اثر وضع يا عمل نا ايمن رخ مي دهد و ممكن است به آسيب يا خسارت منجر شود .

از اين تعريف اينطور استنباط مي گردد كه براي اينكه حادثه رخ داده باشد ايجاد آسيب يا خسارت ضرورت ندارد. بلكه شبه حوادث (Near MISS  ) يعني وقايعي كه تقريباً به خير گذشته اند نيز حادثه تلقي مي گردند ‏، مانند سقوط يك آچار از ارتفاع كه ممكن است به هيچ گونه خسارتي منجر نگردد . اين موارد بايستي بصورت يك اخطار يا هشدار تلقي گردد كه مشكلي وجود دارد و لازم است هر چه زودتر عكس العملي در مورد آن و براي پيشگيري از آن بعمل آيد تا بدين صورت بتوان مانع از بروز حوادث سنگين تنر بعدي گرديد.

 

علل وقوع حوادث:

 

بر اساس تجربيات ، حوادث اساساً بر اثر : 88 % عوامل نا ايمن ، 10 % شرايط نا ايمن و 2 % موارد ديگر اتفاق مي افتند.

 

ساده ترين مدل بروز حوادث:

يكي از ساده ترين مدلهاي بروز حادثه مدل قديمي هاينريش (H.W. Heinrich) است در اين مدل نشان داده شده كه پنج فاكتور زير بترتيب موجب بروز خسارت مي گردند كه اصطلاحاً به زنجير حادثه معروف است و شامل موارد ذيل مي باشد:

1.       سابقه فرد

2.       اشتباهات فرد

3.       عمليات ناايمن

4.       حادثه

 

براي پيشگيري از حوادث لازم است كه اين ترتيب يا زنجيره شكسته شود و به همين دليل بيشترين مقابله بايستي بر روي سه عامل اوليه باشد . عملي ترين روش اين است كه اعمال ناايمن حذف شود زيرا ممكن است افراد براي چند ثانيه تمركز حواس خود را از دست داده و بي توجه گردند.

 

بعضي از علل مهم وقوع حوادث :

×           علل حادثه مربوط به فرد:

1.             عدم داشتن اطلاعات يا دانش كافي

2.             بي دقتي

3.             شوخي هاي نابجا

4.             كاركردن بدون مجوز

5.             عدم داشتن توانائي انجام كار

6.             ابزار و وسايل معيوب و ناقص

7.             ميانبر زدن در انجام كارها يا انجام سليقه اي كار

 

×            علل حادثه مربوط به محيط كار :

1.             زمين ها و پله هاي بد يا لغزنده

2.             كثيف و نامرتب بودن محيط كار

3.             عدم داشتن حفاظ صحيح ماشين آلات

4.             عدم وجود روشنائي كافي

5.             عدم وجود تهويه مطبوع

6.             سر و صدا

 

تمامي يا برخي از علت هاي فوق الذكر علت هاي حوادث بسيار جدي بوده اند و بررسي علل حوادث اين مطلب را اشكار خواهد كرد. همچنين بعضي از فاكتورهاي انساني مانند خستگي ، خشم ، بدخوئي ، حواس پرتي ، نگراني ، پريشاني ، بي علاقگي ، بيماري و بي تفاوتي مي تواند خود عامل وقوع حادثه شود ويا حادثه اي را تشديد نمايد.

 

تحقيق در خصوص حادثه:

 

بعضي از سرپرستان يا كارفرمايان در بررسي حوادث سعي در مقصر دانستن كارگر مربوطه مي دارند البته ممكن است كه وي عنصري از تقصير نيز باشد ولي بايستي هدف اصلي از بررسي يك حادثه مشخص كردن علل وقوع حوادث براي جلوگيري از تكرار مجدد آن باشد . بنابراين لازم است كه زمينه هر حادثه اي كاملاً بررسي و مورد آزمايش قرار گيرد تا مشخص گردد كه چرا شرايط ناايمن به وجود آمده يا عمل ناايمن انجام گرديده است . فاكتورهايي كه در حين چنين بررسي يا آزمايشي بدست مي آيد ممكن است شامل موارد زير باشد :

1.                   نحوه انتخاب كارگر :
الف- آموزش ، دانش كافي
مي توان افراد را بصورت آموزشي يا كار آموز و يا با در نظر گرفتن دانش فني و تجارب گذشته آنان استخدام كرد.
ب- از نظر پزشكي يا جسمي متناسب با كار باشند.
بايستي فردي كه استخدام مي گردد از نظر جسمي و روحي و سوابق پزشكي متناسب با كار مورد نظر باشد.
ج- توانائي اجرا يا تجربه
بايستي فرد توانائي انجام كار و همچنين و همچنين در صورت لزوم تجربه آن را داشته باشد.

2.                   سيستم هاي اجرائي براي اطمينان از كار ايمن:
الف- صدور مجوز يا اجازه كار
ب- عمل هاي ايمن كار
ج- شناسايي و كنترل خطرات

3.                         آموزش براي اطمينان از دانش كافي:
الف- آموزش سياست شركت ، مقررات و روشهاي صحيح انجام كار
ب- اموزش خطرات و شناسائي آنها
ج- آموزش تكنيك هاي ايمن كار

4.                   نظارت:
براي اطمينان از اينكه كار توسط اشخاص آموزش ديده ، صلاحيت دار و داراي مجوز كار صورت گيرد و ضمن استفاده از وسائل ايمني فردي و گروهي و رعايت دستورالعمل هاي ايمني و شيوه صحيح انجام كار بعمل آيد.

 

اگر هر كدام از فاكتورهاي فوق الذكر حذف شود وقوع حادثه اجتناب ناپذير خواهد شد. و هرچه تعداد فاكتورهاي حذف شده بيشتر گردد زمان بين استخدام اوليه و وقوع حادثه كوتاه تر خواهد گرديد.

امكان شناسائي علل حوادث قبل از اينكه رخ دهند و عمل مقتضي جهت جلو گيري از آنها ، وقتي كه علل واقعي يك حادثه معين گردد زمينه هاي بهبود و يا پيشرفت حاصل خواهد شد. مانند :

1- آموزش                                                                                                                                                                                                                     2- بهبود و تميزي محيط كار

3- مرتب كردن لوازم                                                                                                                                                    4-وسايل حفاظتي

5- احتياط هاي اوليه اطفاء حريق                                                                 6-جابجائي كالا و مواد

7-     سيستم هاي كار و عمل هاي كاري

در يك برنامه ريزي پيشگيري از حوادث علاوه بر موارديكه قبلاً ذكر گريدد براي تبليغ و پيشبرد آن مي توان از موارد زير نيزكمك گرفت:

×           استفاده از پوستر ها و فيلمهاي آموزشي

×           استفاده از برچسب هاي ايمني خطرات شناخته شده

×           آگاه كردن كارگران از خطرات عمومي

×           استفاده از نشريه هاي داخلي و خارجي شركت

 

مسئوليت هاي ايمني كاركنان:

 

كاركنان نه تنهاد بايستي متعهد باشند كه كارها را بصورت ايمن انجام دهند بلكه از نظر قرارداد استخدامي نيز ملزم به رعايت آن هستند و از همه مهمتر نسبت به همكاران ، فاميل و نهايتاً خودشان مسئوليت اخلاقي دارند.

 

نكات مهم :

1-     مسئوليت هاي ايمني چيست؟

1-1-          مسئوليت اخلاقي:

×                       نسبت به خود : بايستي سعي كند زندگي را به سلامتي و خوبي بگذراند .

×                       نسبت به ديگران : غالباً اعمال ناايمن به ديگران صدمه مي زند .

×                       نسبت به فاميل : اگر بي سرپرست بگذاريد و نتوانيد ديگر زندگي آنها را تامين نماييد به آنها ظلم كرده ايد .

 

1-2-          تعهدات در قرارداد استخدامي :

معمولاً در قراردادي كه فرد با كارفرما منعقد مي نمايدمتعهد مي شود كه شرايط كاري معيني را انجام دهد و نسبت به مقررات شركت ، كه قوانين استاندارد و حفاظت وايمني كار نيز در دل آن مي باشد وظيفه شناس و مطيع باشد . مسلماً نقض اين مقررات مي تواند با برخورد انظباطي به خصوص در مواردي كه زندگي فردي در خطر است روبرو شود .

1-3-          وظايف قانوني

در قانون حفاظت كار مقرراتي براي كاركنان وجود دارد كه شامل موارد ذيل
 مي باشد :

×     ايمني خود راحفظ كنند .

×     مراقب ايمني ديگران باشند .

×     با كارفرما در اجراي مقررات ايمني همكاري نمايند .

 

2-           انجام مسئوليت ها :

الف- انجام كار به صورت ايمن

ب- در صورت مشاهده هر گونه شرايط ناايمن و يا علائم خطر در موارد زير سريعاً خبر دهد .

×           در دستگاه ها يا تجهيزات

×           در هر جا از شركت يا كارخانه

ج- موارد اضطراري : با كمال خونسردي و كاملاًمسئولانه در مواقع اضطراري مانند آتش سوزي و آسيب فردي كمك نمايد .

 

 

 

 

خلاصه :

ايمني تنها مسئوليت مديريت ، افسر ايمني و يا يك فرد بخصوص نيست بلكه مسئوليت يكايك افرادي است كه در يك شركت يا كارخانه كار ميكنند ، كه مواضب ايمني خود و ديگران و همچنين ايمني تاسيسات باشند .ولي مديريت بايستي از هر فرصتي استفاده كند تا فرهنگ ايمني را ترويج داده و حدالامكان محل كار پرسنل عملياتي و خود پرسنل را در برابر حوادث احتمالي ايمن نمايد و اطمينان يابد كه كليه افراد و مسئولان ايمني مقررات را رعايت و اصول ايمني را به كار ميبرند