گازطبيعي كه به وسيله شبكه هاي شهري منتقل و به مصرف كنندگان خانگي و تجاري عرضه مي شود بايد به حدي بو دار باشد كه اگر گاز نشت يافته در فضا به مقدار يك پنجم حد پايين انفجار خود برسد، قابل تشخيص باشد، لذا به گاز كه در حالت طبيعي خود فاقد بو است به مقدار معين مواد بودار افزوده مي شود.

مركاپتان ها كه جزو تركيبات آلي گوگرد دار است داراي بوي بسيار بدي است و به دليل همين ويژگي در صورت هرگونه نشتي گاز حس بويايي تحريك شده و تشخيص داده مي شود. فرمول شيميايي عمومي آن ها R-SH است كه R نشان دهنده بنيان ئيدروكربوري و S نشان دهنده گوگرد است.متداول ترين انواع آن بوتيل مركاپتان و ايزو پروپيل مركاپتان است كه از خاصيت بوداركنندگي زيادي برخوردار مي باشد. معمولا براي به دست آوردن خواص مطلوب تر از مخلوط دو يا چند نوع مركاپتان با نسبت هاي معين استفاده مي گردد. به طور مثال مركاپتان مصرفي براي تزريق به گاز طبيعي شهري از هشتاد درصد «آي.پي.ام»، ده درصد «تي.بي.ام» و ده درصد«ان.پي.ام» تشكيل يافته است. استنشاق اين مواد به ميزاني كه در گاز طبيعي تزريق مي شود اثر سويي براي انسان ندارد ولي در غلظت هاي زياد و محيط هاي بسته بسيار سمي و خطرناك است.

• حوادث خطوط اصلي انتقال
اين خطوط كه گاز شيرين خروجي از پالايشگاه ها را به مصرف كننده هاي عمده در شهرها و كارخانه هاي صنعتي انتقال مي دهد به رغم همه تمهيدات پيش بيني شده در طراحي و اجراي آن و همچنين نظارت هاي مستمري مانند نشت يابي، اندازه گيري ولتاژ به طور دوره اي و...كه در طول بهره برداري آن ها اعمال مي گردد، به علت گستردگي و پراكندگي زيادي كه دارد نمي توان احتمال وقوع نشتي را در آن ها ناديده گرفت. در واقع به دليل فشار بالاي عملياتي خطوط لوله هرگونه نشتي جزيي مي تواند خيلي سريع محيط اطراف خود را فرا گرفته و انفجار و آتش سوز ي در پي داشته باشد. يكي از علل اصلي ايجاد نشت در خطوط لوله، خوردگي سطوح خارجي لوله ها است. اگرچه تمام خطوط انتقال گاز، تحت پوشش حفاظت «كاتدي» قرار دارند ولي ديده شده كه بيشتر به دلايل مختلفي مانند؛ نامناسب بودن كيفيت پوشش خارجي لوله، نقص در اجراي پوشش و يا سيستم حفاظت كاتدي و ترك خوردگي، لوله به طور موضعي دچار نشت مي شود. اين نوع خوردگي ها در صورتي كه با نظارت هاي مستمر و به موقع شناسايي و رفع نقص نگردد، مي تواند زمينه ساز بروز نشتي و حوادث ناشي از آن شود.تاثير عوامل مكانيكي مانند زلزله، لغزش زمين و يا صدمه هاي مكانيكي وارد شده به لوله را نيز نمي توان در احتمال بروز نشتي لوله ها ناديده گرفت. يكي از تمهيدات ايمني كه در طراحي خطوط انتقال گاز پيش بيني مي شود، نصب شيرهاي بين راهي مجهز به سيستم قطع كننده ي اتوماتيك روي خطوط لوله است. اين شيرها در فواصل معين بسته به مشخصات طراحي هر خط لوله يعني كلاس، قطر لوله و غيره در ايستگاه هاي شير تعبيه مي شوند. نحوه ي عملكرد اين نوع شيرها اين گونه است كه در اثر فشار ناگهاني به طور خودكار بسته مي شوند. بنابراين در صورت بروز نشتي كه سبب افت فشار غيرمتعارف در قسمتي از خط لوله مي شود، شيرها از دو طرف بسته شده و به اين ترتيب تنها گاز در محدوده ي بين دو شير، تخليه مي شود و از خروج كامل گاز درون خط لوله كه مي تواند صدمه هاي زيادي به بار آورد ممانعت خواهد شد.
• حوادث ايستگاه هاي تقويت فشار
اين ايستگاه ها مشتمل بر تعداي توربوكمپرسور است. خطوط اصلي انتقال گاز كه در مسير حركت خود به تدريج دچار افت فشار مي شود، جهت افزايش فشار به اين تاسيسات وارد مي گردد . اين واحدها همانند ساير تاسيسات گازي در معرض حوادث ناشي از نشت گاز و آتش سوزي قرار دارند و به همين منظور در محوطه ي استقرار توربوكمپرسورها كه بيش از ساير محوطه ها مستعد خطر نشت گاز هستند، تمهيدات ايمني ويژه اي در نظر گرفته شده است.علاوه بر سنسورهاي گاز ياب و يا شعله ياب مستقر در سقف سالن كمپرسورها، سيستم هاي اعلام خودكار جداگانه اي از قبيل شعله ياب، گاز ياب، و حرارت ياب نيز در محفظه ي توربين هر توربوكمپرسور تعبيه شده است. اكثر اين سيستم ها با اتاق كنترل ايستگاه، مرتبط بوده و در صورت بروز آتش سوزي در محفظه ي توربين كمپرسورها اعلام ساعت و فرمان توقف كامل ايستگاه به طور خودكار در اتاق كنترل دريافت مي شود، ضمن آن كه همزمان نيز سيستم اطفاي حريق خودكار با پاشيدن مواد خاموش كننده به داخل توربين عمل مي كند.
• حوادث شبكه هاي گازرساني
شبكه هاي گازرساني به مجموعه اي از ايستگاه هاي تقليل فشار شهري و شبكه گسترده اي از لوله هاي زيرزميني كه در سطح هر شهر گسترش يافته اند اطلاق مي گردد. اين شبكه ها وظيفه گازرساني به منازل و واحدهاي تجاري و صنعتي را در داخل شهرها را به عهده دارند. هر چند فشار گاز درون اين شبكه ها در مقايسه با خطوط اصلي انتقال گاز به مراتب پايين تر است و انتظار مي رود لوله هاي مذكور و تاسيسات مربوط به آن كمترين حوداث را داشته باشند. بيشتر حوادث منجر به نشتي هاي عمده در شبكه گازرساني در اثر حفاري ساير سازمان ها در خيابان ها و معابر اتفاق افتاده است. نشت گاز
نشت گاز عبارت است از خروج ناخواسته گاز كه به علل گوناگون و به طور ناگهاني روي مي دهد. همواره امكان بروز پديده نشت گاز در تاسيسات، خطوط لوله، شبكه هاي گاز رساني و منازل اعم از تو كار و يا رو كار وجود دارد و اگر در مكان هاي سربسته و محصور اتفاق بيفتد، مي تواند به حوادث ناگوار و خسارات غيرقابل جبران منجر گردد.
ضرورت و لزوم نظارت بر نشت گاز بر دو اصل زير مبتني است:
الف: به رغم تمام پيشگيري ها و پيش بيني هايي كه براي جلوگيري از بروز نشت در سيستم مشخص شده و اعمال مي گردد، باز هم امكان وقوع آن غيرممكن نيست و به عبارت ديگر همواره احتمال وقوع نشت وجود دارد.
ب: با توجه به آن كه هم به لحاظ ايمني و هم به دلايل اقتصادي نشت گاز پديده ي مطلوبي نيست لذا براي حصول اطمينان از نبود نشتي و يا رفع نشتي هاي ايجاد شده لازم است به طور جدي و مرتب سيستم هاي گازي تحت نظارت قرار گيرند.
علل نشت
نشت گاز به علل مختلف در لوله هاي گاز و تاسيسات گازي روي مي دهد كه مهمترين آن ها عبارت است از:
الف-خوردگي: در اثر نقص در عايق كاري و يا اجرا نكردن حفاظت كاتدي صحيح سطوح خارجي لوله ها، امكان بروز خوردگي وجود دارد. گرچه خوردگي ها به طور عمده در سطوح خارجي لوله ها اتفاق مي افتد ولي امكان بروز خوردگي داخلي چه در لوله ها و چه در ظروف عملياتي به علت وجود تركيبات خورنده اي مانند ئيدروژن سولفوره و آب نيز وجود دارد.
ب- سايش داخلي: در اثر وجود ناخالصي هاي همراه با گاز پديده ي سايش اتفاق مي افتد. به طور معمول در محل خم لوله ها و يا در شيرهاي كاهش دهنده ي فشار به علت افزايش سرعت گاز، ميزان سايش بيشتر است.
پ- عوامل خارجي: مانند ضربه هاي مكانيكي، تماس با كابل برق و يا جريانات القايي.
ت- نقص در ساختار متالوژيكي لوله، اتصالات، شيرها و ساير متعلقات
ث- نقص در اجرا و نصب شيرها و ساير اتصالات فلنجي و همچنين رزوه اي.
ج- نقص در جوش لوله ها و اتصالات جوشي.
روش هاي نشت يابي
الف- نشت يابي در لوله ها و اتصالات روكار: براي پيشگيري از وقوع نشت هاي احتمالي در لوله و اتصالات روكار اقدامات زير بايد به طور مرتب انجام شود.
1ـ مسير خطوط لوله گاز به صورت عيني بازرسي و با توجه به بو و صداي گاز، تحت نظارت هميشگي قرار گيرد.
2 ـ هر شش ماه يك بار تمام مسيرها از نزديك بازرسي و سرجوش ها و اتصالات و شيرها به وسيله كف صابون نشت يابي شوند. در تاسيسات گازي نشت يابي به كمك دستگاه هاي گازسنج انجام مي شود.
3 ـ هر دو سال يك بار كليه خطوط روكار گاز به وسيله بستن شيرها و جدا كردن قسمت هاي مختلف از يكديگر از نظر افت فشار بازبيني شود.
ب- نشت يابي در لوله هاي مدفون:
1 ـ بازديد مسير لوله كشي: مسير لوله هاي گاز بايد به طور متناوب بازرسي شود و به محض احساس بوي گاز يا علايم نشان دهنده ي نشت گاز نسبت به بررسي دقيق تر آن اقدام كرده و در صورت اطمينان از وجود نشتي رفع شود.
2 ـ نشت يابي دوره اي: در اين گونه نشت يابي كه در خطوط لوله كوتاه مانند لوله هاي زيرزميني گاز مربوط به كارخانه ها و مصرف كننده هاي تجاري توصيه مي گردد، هر دو سال يك بار تمام شيرهاي مصرف كننده بسته و فشار محبوس داخل شبكه به دقت اندازه گيري و براي مدت چند ساعت امتحان شود و در صورت وجود افت فشار براي تعيين محل نشتي اقدام شود.
3 ـ نشت يابي خطوط انتقال گاز: خطوط لوله ي سراسري انتقال گاز و شبكه هاي گازرساني به وسيله دستگاه ها نشت ياب «اف.آي.دي» نشت يابي مي شوند.
ج- دستگاه هاي نشت ياب«اف.آي.دي»
اين دستگاه ها وسايل بسيار حساسي هستند كه براي تشخيص نشت گاز در لوله هاي تو كار استفاده مي شود و انواع مختلفي از آنها وجود دارند. «اف.آي.دي» نوعي نشت ياب است كه بر اساس يونيزاسيون شعله ي ئيدروژن كار مي كند؛ به اين صورت كه در داخل دستگاه يك محفظه احتراق با سوخت ئيدروژن وجود دارد كه هواي لازم را از محيط اطراف جذب مي كند و به محض ورود كمترين مقادير ئيدروكربن هاي گازي به داخل محفظه، يونيزاسيون محيط اطراف شعله تغيير مي كند و نتيجه به صورت علائم بصري و صوتي ديده مي شود.
ميزان نشت گاز هر قدر جزيي باشد سرانجام به سطح زمين خواهد رسيد، لذا اين دستگاه ها با دقت بالايي كه دارند قادر به تشخيص آن خواهند بود. دقت دستگاه هاي نشت ياب در حد جزء در ميليون«پي.پي.ام» و از حساسيت بالايي برخوردارند، به طوري كه هنگام استفاده در شهرها و يا محوطه هاي صنعتي بايد قبل از آن براي ميزان ئيدروكربن هاي موجود در هواي آن محيط، كاليبره شوند. طبقه بندي نشت
نشتي ممكن است به يكي از راه هاي زير اتفاق افتد كه در هر صورت بايد به عنوان يك پديده ي خطرناك با آن مواجه شويم:

الف ـ نشت تدريجي از سيستم لوله كشي گاز و يا وسايل گاز سوز كه در صورت انتشار در فضاي بسته به آرامي تجمع يافته و به حد اشتعال مي رسد. اين حالت به طور معمول در مواردي كه محوطه فاقد تهويه كافي باشد پيش مي آيد.
ب ـ نشت ناگهاني با حجم زياد از سيستم لوله كشي و يا وسايل گازسوز كه در اثر شكستگي و يا بروز نقص مكانيكي و يا سهل انگاري اتفاق مي افتد و در مدت كوتاهي فضاي اطراف را اشغال و آماده ي انفجار مي كند. در مورد نشت هاي نوع اول، وجود دستگاه هاي گازياب ثابت مي تواند بسيار مفيد باشد و قبل از آن كه ميزان گاز در محيط به حد خطرناك نزديك شود با كمك اين دستگاه ها مي توان به وجود نشتي پي برد و آن را متوقف كرد و يا محوطه را تهويه نمود.در مورد نشتي هاي گروه دوم بايد اقدام هاي ضربتي به مرحله ي اجرا درآيد و كوچك ترين غفلت در اين موارد موجب عواقب و خسارت هاي جبران ناپذير خواهد شد.
• نشت لوله هاي انتقال دهنده
براي انتقال مواد و سرويس هاي مختلف عملياتي بين تاسيسات و واحدهاي موجود در پالايشگاه از تعداد زيادي لوله با ابعاد مختلف استفاده شده است.لوله ها بسته به نوع سيال و يا گاز داخل آن ها مي تواند حوداث متفاوتي را ايجاد كند. حادثه زماني به وقوع مي پيوندد كه در اثر بروز نشتي قسمتي از محتويات داخلي لوله ها به بيرون سرايت كرده و محيط اطراف خود را آلوده سازد.نشت در لوله هاي انتقال دهنده بيشتر از ناحيه اتصالات و فلنج ها و يا در اثر سوراخ شدن بدنه ي لوله ها در اثر خوردگي داخلي، سايش و غيره، به وجود مي آيد.لذا در پالايشگاه ها براي پيشگيري از اين پديده بازرسي هاي منظم دوره اي و همچنين تنظيم و اندازه گيري ميزان خوردگي و سايش داخلي لوله ها انجام مي شود. علاوه بر اين در مواردي خاص نظير لوله هاي انتقال دهنده ي گاز ترش به منظور كاهش ميزان خوردگي از مواد بازدارنده ي خوردگي استفاده مي شود.
• گازياب ها
گازياب ها وسايلي است كه وجود گاز را در غلظت هاي كمتر از حد پايين انفجار تشخيص داده و هشدار مي دهد. اين دستگاه ها در داخل خود داراي فيلامنت كاتاليستي از جنس پلاتين هستند كه در غلظت هاي زير حد انفجار مي تواند امكان تركيب گاز و اكسيژن را فراهم سازد و نسبت به ميزان غلظت گاز، دماي فيلامنت تغيير كرده و نتيجه به صورت تغيير مقاومت در يك مدار الكتريكي و پس از آن تغيير جريان حاصله به صورت علائم بصري ـ آنالوگ يا ديجيتال ـ بر روي صفحه ي نشانگر و علائم صوتي مشخص مي شود. اين دستگاه ها از نظر كاربردي به دو گروه زير تقسيم مي شوند:
1 ـ گازياب هاي دستي و قابل حمل: اين نوع گازياب ها قابل حمل بوده و توسط افراد در مسير لوله گاز و يا محل هاي مورد نظر حركت داده مي شوند كه در صورت برخورد با هرگونه نشتي با توجه به حساسيت دستگاه، به وسيله ي علائم هشدار دهنده ي وجود گاز و ميزان آن را اعلام مي كند. 2ـ گازياب هاي ثابت: اين نوع گازياب ها كه براي تشخيص گاز به طور دائمي به كار مي روند بيشتر در محيط هاي صنعتي، سالن ها يا كارگاه ها نصب مي شوند.

 

منبع : http://bushehrgas.com