بهداشت ، ایمنی و محیط زیست در محیط کار

طرح واکنش اضطراری

چکيده

وضعيت اضطراری وضعيتی غيرقابل پيش بينی و برنامه ريزی نشده است که می تواند باعث مرگ وياصدمات جدی به پرسنل  ،مشتريان ياجامعه ، توقف کامل فرآيندها ، عملياتها ، صدمات  زيست محيطی وفيزيکی شود. وضعيت اضطراری ميتواند طبيعی وياساخته دست بشر باشد. واکنش نسبت به وضعيت  اضطراری فعاليتهايی است که به منظور به حداقل رساندن آثار يک حادثه / بحران و به منظور نجات جان انسانها ، کاهش صدمات جسمی يا روحی و پيشگيری از آسيبهای آتی انجام می شوند. طرح واکنش اضطراری مجموعه اعمالی است که ايمنی کارفرما وکارکنان را درشرايط اضطراری تضمين می کند. بعبارت ديگراين طرح شامل: فرآيندآمادگی ،کاهش ريسک، واکنش وعادی سازی وضعيت اضطراری است. طرح واکنش اضطراری مهمترين جزء آمادگی درمقابل وضعيت اضطراری است. اين  طرح  اعمالی را شرح می دهد که کارکنان را درشرايط  اضطراری ايمن نگهدارد. عناصراصلی يک طرح واکنش اضطراری عبارتنداز:

•         روشهای اجرايي جهت  گزارش دهی شرايط اضطراری

•         روشهای اجرايي جهت اطلاع دادن به کاركنان دروضعيت اضطراری (سيستمهای هشداردهنده)

•         روشهای اجرايي مانور و تخليه

•         روشهای اجرايي شمارش افراد

•         وظايف ومسئوليتهای افراد دراقدامات نجات وپزشکی

•         شرح چگونگي آموزش پرسنل

دراين مقاله به نحوه ايجاد يک طرح واکنش اضطراری و واکنش به شرايط اضطراری  پرداخته می شود.

لغات کليدی: شرايط اضطراری ، طرح واکنش اضطراری ، ايمنی ، آمادگی

 

مقدمه

هرساله شرایط اضطراری باعث وارد آمدن خسارات زیادی به صنایع و مرگ افراد بسیاری می شود. شرایط اضطراری وضعیتی پیش بینی و طراحی نشده ای است که می تواند منجر به مرگ افراد یا آسیب جدی به کارکنان ، مشتریان یا جامعه و همچنین باعث توقف عملیات کاری و صدمه به محیط شود. این شرایط می تواند برای هر کسی ، در هر جایی ودرهر زمانی پیش آید و بایستی به منظور مقابله با این شرایط و تخلیه مکان های کاری در هنگام وقوع این شرایط آمادگی های لازم را کسب نمود. بهترین راه حفاظت از کارکنان و محیط های کاری انتظار داشتن وقایع غیرمنتظره وایجاد یک طرح واکنش اضطراری خوب می باشد. چون تعداد کمی ازافراد به هنگام وقوع بحران می توانند به خوبی و منطقی فکر کنند، بنابراین بسیار مهم است که جهت واکنش در برابر چنین شرایطی آمادگی های لازم ایجاد شود. شرایط اضطراری می تواند طبیعی ویا ساخته دست بشرباشد، از قبیل سیل، طوفان ، حریق ، آزاد شدن گازهای سمی ، ریخت و پاش مواد شیمیایی ، حوادث رادیولوژیکی و اغتشاشات مردمی .

فعالیتهایی که به منظور مقابله با یک حادثه یا بحران و به حداقل رساندن آثار آن و به منظور نجات جان انسان ها ، کاهش صدمات جسمی یا روحی و پیشگیری از آسیب های آتی انجام می شوند را واکنش به وضعیت اضطراری    می نامند ومجموعه اعمالی که ایمنی کارفرما و کارکنان را در شرایط اضطراری تضمین می نماید طرح واکنش اضطراری نامیده می شود، بعبارت دیگر این طرح شامل فرایند آمادگی ، کاهش ریسک و عادی سازی وضعیت اضطراری است.

طرح واکنش اضطراری

به هنگام ایجاد طرح واکنش اضطراری باید از جنبه های مختلف ، شرایط اضطراری بالقوه ای که می توانند در محیط کار رخ دهند را در نظر گرفت و بررسی نمود. این طرح باید مرتبط با ریسک های موجود در محیط کار بوده و شامل اطلاعاتی در خصوص تمام منابع بالقوه شرایط اضطراری باشد. ایجاد طرح واکنش اضطراری به این معناست که ارزیابی خطرات به منظور تعیین اینکه چه خطرات فیزیکی یا شیمیایی می توانند درمحیط کارشرایط اضطراری را بوجود آورند، انجام شده است. حداقل عناصر طرح واکنش اضطراری باید شامل موارد ذیل باشد :

·         روش اجرایی جهت گزارش دهی حوادث و شرایط اضطراری

·         روش اجرایی مانور و تخلیه

·         روش های اجرایی جهت اطلاع دادن به کارکنان در وضعیت اضطراری ( سیستم های هشداردهنده )

·         روش اجرایی شمارش افراد

·         وظایف و مسئولیت های افراد در اقدامات نجات و پزشکی

·         روش اجرایی آموزش پرسنل

·         نقشه محیط کارو خروجی های ایمن

·         نام افراد ، محل کار ، شماره تلفن محل کار و منزل آنها

·         روش اجرایی برای افرادی که باید عملیات های بحرانی را متوقف کنند، تیم آتش نشانی وسایرافراد با وظایف خاص

·         تعیین مکانی به منظور تجمع و شمارش افراد پس از تخلیه آنها

 

 نحوه اطلاع رسانی به پرسنل به هنگام وقوع شرايط اضطراری

طرح بايد شامل روشی برای اطلاع رسانی به تمام پرسنل ازقبيل کارکنان ناتوان نيزباشد بطوريكه بتوانند کارهای مورد نياز را انجام دهند ويا وضعيت اضطراری رااعلام کنند .صداي اعلام كننده( alarm ) مي بايست طوري باشد که از صداي زمينه محيط قابل تشخيص باشد. در مکانهايي که ممکن است افرادي باشند که نتوانند آلارم صوتي را بشنوند مي بايست از آلارمهاي ديداری ، ارتعاشي يا حسي استفاده کرد. آلارم مي بايست کاملا واضح بوده و مسئوليت افراد را در مورد تخليه و يا ا نجام هرگونه عملي در شرايط اضطراري مشخص سازد. صداي آن و نحوه پخش شدن آن مي بايست نشان دهنده وضعيت موجود در محل کار باشد. آلارم ها مي بايست نيروهاي کمکي خارج از سازمان ( پليس ، آتش نشاني و ...)  را مطلع سازند. در صورت استفاده از چند نوع آلارم مي بايست معنا و مفهوم هر يک به طور کامل براي شنوندگان مشخص باشد .

آلارم ها و سيستم هاي هشدار دهنده مي بايست طوري باشند که کارگران ناشنوا و  يا کساني که زباني غير از فارسي دارند را نيز مطلع سازد. آلارم ها و سيستم هاي هشدار دهنده مي بايست به طور منظم چک شوند و از سالم بودن آنها اطمينان حاصل شود .

 تخليه اضطراری

منظور از تخليه در شرايط اضطراري تخليه افراد و انتقال منابع ( تجهيزات ، اموال و ... ) به خارج از محل حادثه مي باشد.

در دستورالعمل تخليه اضطراري پس از بررسي و ارزيابيهاي لازم موارد زير بايد لحاظ شده باشد:

ü       دستورالعمل تخليه اضطراري می بايست ساده بوده و تخليه کامل افراد از محل حادثه را فراهم سازد .

ü       نقشه مسير خروج اضطراری می بايست  کاملا مشخص و واضح بوده ، در دسترس و قابل استفاده  باشد، بطوريكه در آن تمامي مسيرهاي خروج اضطراري بوسيله تابلو يا رنگ هايي كه در تمام ساعات شبانه روز قابل رؤيت باشد مشخص شود.

ü       نحوه بستن اضطراری واحد قبل از تخليه محل در آن مشخص باشد .

ü       نحوه مطلع کردن کارکنان  در آن ذکر شده باشد .

ü       نحوه دسترسی به تيم امداد و جستجوی افراد اين تيم  در صورت عمل نکردن آلارم مشخص شده باشد.

ü       روشنايی اضطراری( ترجيحاً از نوع محلي- Local ) جهت تأمين روشنايی کافی در هنگام تخليه ( در زمان 
قطع برق) ، برای راه پله ها و راهروها و تمامي مسيرهاي خروج وجود داشته باشد .

ü       طرح روش اجرايي كاربردي جهت حصول اطمينان از اينکه همه پرسنل  از محل مسيرهای خروج اضطراری آگاهی دارند.

ü       ارزيابی نحوه تخليه افراد معلول از مسيرهای خروج اضطراری

ü       توجه ويژه به اينکه کارکنان غير فارسی زبان با علائم هشداردهنده و مسيرهای خروج اضطراری در محيط کارآشنايی دارند .

ü       پيش بيني شرايط جوي و حصول اطمينان از اينکه افراد تخليه شده در برابر شرايط جوی و ... محافظت می شوند .

ü       در نظر گرفتن مسئول و يا مسئوليني براي حصول اطمينان از خروج کامل افراد و تجهيزات  .

ü       شناسايی افراد گم شده .

ü       حصول اطمينان از خروج اطلاعات و سوابق مهم .

ü       شناسايی تجهيزات و تاسيسات مهمی که می بايست از محل خارج شوند ( مثل کامپيوتر های مرکز )

ü       اطفاء حريق

تخليه نامناسب می تواند منجر به سردرگمی ، صدمه وآسيب به تجهيزات  شود. در رابطه با تخليه مي بايست قبلاً به كاركنان آموزشهاي ويژه ارائه گردد بطوريكه درهرشرايطي آمادگي تخليه را داشته باشند. همچنين افرادی مشخص درمحل کار بايد مسئول تصميم گيری درباره تخليه ويا قطع عملياتهای
 بحرانی باشند، تمامي كاركنان بايد قبلاً با تمامي روش هاي اعلام تخليه ( مسئولين و رسانه ها ) آشناباشندو تحت هر شرايطي ايمنی وبهداشت افراد درمحيط کاربايد در اولويت قرارگيرد.

نقش يک هماهنگ کننده وراهنما به هنگام تخليه در وضعيت اضطراری

درتهيه طرح واکنش اضطراری بايد فردی به عنوان هماهنگ کننده ومسئول تخليه انتخاب شود. مهم است که پرسنل اورا بشناسند وبدانند که چه کسی هنگام وضعيت اضطراری تصميم گيری می کند. هماهنگ کننده بايد در موارد زير مسئوليت داشته باشد:

v      ارزيابی وضعيت جهت  تعيين اينکه  آيا وضعيت اضطراری موجود نياز به انجام روشهای اجرايي وضعيت اضطراری دارد ياخير؟

v      سرپرستی تخليه پرسنل

v       سرپرستی سرويسهای اضطراری درخارج ازمحيط کارازقبيل آتش نشانی وکمکهای پزشکی

علاوه برهماهنگ کننده نياز به يک راهنمای تخليه نيز وجود داردتابه حرکت افراد ازمحيط خطرناک به محيط ايمن کمک نمايد. معمولابه ازای هر 20 نفر کارگريک راهنما نياز است . تعداد کافی راهنما بايد درتمام طول
 ساعات کاردرمحيط باشند. افراديکه مسئول انجام روشهای اجرايي وضعيت اضطراری هستند بايد باچيدمان محيط کار وتمام راههای فرارآشنا باشند.

مسيرها ودربهای خروج اضطراری

  هنگام تهيه طرح  واکنش اضطراری، مسيرها ودربهای خروج اضطراری بايدمشخص شده، اطمينان حاصل گرددکه شرايط زير را دارا می باشند:

ü       به وضوح مشخص شده اند

ü       دارای عرض کافی جهت تخليه کارکنان می باشند

ü       بدون مانع می باشند

ü       افرادرادرمعرض خطرات ديگری قرار نمی دهند

ü       مسيرها ودربهای خروج اضطراری رابايد روی نقشه ای مشخص كرده وآن رادرمعرض ديد تمام پرسنل قرار داد.

 

شمارش افراد پس از تخليه

شمارش تمام افراد پس ازتخليه بسيار مهم وحياتی است .سردرگمی وعدم برنامه ريزی می تواند منجر به تاخير در نجات افراد به دام افتاده در ساختمان شودويا منجر به عمليات نجات وجستجوی بی مورد وخطرناک گردد. بمنظور شمارش سريع ودقيق پرسنل بايد موارد زيردرطرح واکنش اضطراری مدنظر قرارگيرند:

v      محلی جهت تجمع افراد پس ازتخليه مشخص گردد

v      پس ازتخليه سرشماری انجام گيرد

v      روشی جهت شمارش افرادی غير از پرسنل از قبيل مشتريان و بازديدكنندگان تدوين شده باشد.

اقدامات پزشکی در وضعيت اضطرای

چنانچه مراکز پزشکی در مجاورت محل شرکت ويا محل کار وجود دارند بايد قبلاً مطابق با طرحي كاربردي،  باآن مراكزهماهنگی های لازم را بعمل آورده تا درموارداضطراری قادربه امداد رساني مؤثرباشند. چنانچه بيمارستان وسايرمراکزپزشکی در مجاورت محل کار وجود ندارند  ،بايد فرد يا افرادی آموزش ديده
در زمينه کمکهای اوليه استخدام نمود. اقدامات درمانی برای افرادی که به شدت صدمه ديده اند بايد 3تا4 دقيقه بعد از وقوع حادثه شروع شود. افراد فاقد آموزش وصلاحيت هم خود را به خطر می اندازند وهم کساني را که قصد نجاتشان دارند، به اين دليل ، عمليات نجات  بايد فقط توسط افراد آموزش ديده ، صلاحيتدار ومجهز انجام شود.

 نقش پرسنل در طرح واکنش اضطراری

بهترين طرح واکنش اضطراری طرحی است که پرسنل رادرگير کرده باشد، بطوريكه درآن کاری راکه بايد طی وضعيت اضطراری انجام داد مشخص ، وآموزش صحيح پرسنل برای مواجهه باشرايط اضطراری راتضمين نمايد. هنگاميکه پرسنل درطرح درگير شوند ، آنها تشويق می شوند که پيشنهادهايي رادرباره واکنش نسبت به شرايط اضطراری وخطرات بالقوه ارائه بدهند . بعدازاينکه طرح واکنش اضطراری تدوين شدآن را بايد با پرسنل مرور کرده تامطمئن شد که هرکس وظيفه اش راقبل ، حين وبعداز وضعيت اضطراری بخوبی می داند. بايد يک نسخه ازاين طرح رادردسترس پرسنل قرار داد ويابه تمام افراديک نسخه ازآن ارائه گردد. چنانچه درمحل كار10 ويا کمتر از 10 نفر پرسنل وجوددارند می توان طرح وضعيت اضطراری رابه صورت شفاهی به اطلاع آنها رساند. بايد اطمينان يافت كه تمامي پرسنل با طرح وضعيت اضطراري آشنا مي باشند.

 نيازمنديهای طرح واکنش اضطراری  درباره مواد خطرناک

تمامي مديران صنايع بايد هميشه آمادگی  مقابله با مواد خطر ناک از قبيل مواد قابل اشتعال ، مواد منفجره، مواد سمی ، خورنده ، بيولوژيکی ومواد راديواکتيو راداشته باشند. منبع موادخطرناک ممکن است بيرونی باشدازقبيل کارخانه های شيميايي مجاورويا ممکن است منبع آلاينده درداخل سازمان باشد. بايد آمادگي مقابله با هر دو مورد وجود داشته باشد. بدون توجه به منبع آلاينده ، اين مواد، کارکنان ومحيط کار راتحت تاثير قرار می دهند لذا بايد آنها رادرطرح واکنش اضطراری مورد توجه قرارداد. چنانچه از مواد خطرناک استفاده می شود:

•         بايد ليستي از موادشيميايي كه استفاده مي شوند جمع آوري و  MSDS  آنها را تهيه ودردسترس کارکنان قرارداد.

•         ظروف محتوی اين مواد رابايد برچسب گذاری نمود.

•         بايدخطرات آنها را نوشته ودردسترس کارکنان قرارداد.

•         کارگران راآموزش داد تابتوانندخودشان رادربرابرموادخطرناك محافظت نمايند.

•         اگرچه نمی توان ازبسياری بحرانها جلوگيری کرد اما می توان صدمات وآسيبهای ناشی ازآنهارامحدودکردوسريعاً به وضعيت عادی برگشت.  فعاليتهای کليدی شامل ارزيابی خطرات ، تهيه طرحی مدون ، آموزش وتمرين ، آزمايش تجهيزات وهمکاری با سازمانهای مجاور وسازمانهای مسئول می باشد.

 آموزش جهت آمادگي و مقابله با شرايط اضطراري

اين آموزشها می بايست  موارد زير را شامل شود :

ü         نقش و مسئوليتهاي افراد

ü        اطلاعات مربوط به خطرات و بحرانها

ü       اقدامات حفاظتي

ü        اطلاع رساني در شرايط اضطراري

ü       علائم و سيستم هاي هشدار دهنده در شرايط اضطراري

ü       واکنش در شرايط اضطراري

ü       تخليه ، فرار و سرپناه در شرايط اضطراري

ü       محل و نحوه استفاده از تجهيزات اضطراري

ü        بستن اضطراري واحد

افرادي که در هنگام وقوع شرايط اضطراري نقش حياتي دارند مي بايست قبلاً مشخص، مسئوليت ها و وظايف آنها روشن بوده و در دوره هاي زماني معين به طور تخصصي آموزش ببينند .    

  تمرين و مرور طرح واکنش اضطراری

در دوره هاي زماني معين و تعريف شده طرح واکنش اضطراری بايد بوسيله پرسنل تمرين ومرورشود. اين کار باعث می شود که آنها آمادگی بهتری داشته باشند. در اين رابطه موارد زير را بايد مدنظر قرارداد:

ü       بايد بامنابع خارجی ازقبيل آتش نشانی وپليس در تماس بود.

ü       بعد ازهرتمرين ، مديريت وپرسنل بايد اثربخشی تمرين راباهم ارزيابی نمايند، نقاط ضعف وقوت طرح رامشخص وآن رابهبود بخشند.

ü       طرح بايد با پرسنل بررسی شود وآموزشهای ساليانه مورد نياز درطرح مورد توجه قرار گيرند.همچنين بعد از اقدامات آموزشهاي لازم به پرسنل ارائه گردد:

v      تهيه طرح اوليه

v      استخدام نيروی جديد

v      آوردن تجهيزات ، مواديافرآيندهای جديد به محيط کار بطوريکه برمسيرهای تخليه تاثير بگذارند

v      تغييردرچيدمان وياطراحی تجهيزات

v      بازنگری روشهای اجرايي واکنش اضطراری

 

 ارزيابي طرح واکنش در شرايط اضطراري

طرح واکنش اضطراری می بايست به طور سالانه مورد مميزی قرار گيرد. علاوه بر مميزي هاي سالانه در مواقع زير
 مي بايست در طرح واکنش در شرايط اضطراري تغيير و بازنگري ايجاد شود :

v      بعد از تمرينات و مانورهاي آموزشي

v      پس از وقوع هرگونه شرايط اضطراري

v      در هنگام تغيير افراد يا تغيير مسئوليتهايشان

v      در هنگام تغيير در طراحي ، پروسه يا چيدمان( Lay out ) تجهيزات

v      در هنگام تغيير در روشها و دستورالعملهاي مرتبط

 اقدامات پاسخگويی و مقابله با وضعيت اضطراری

در اين رابطه همواره بايد موارد زير مدنظر قرارگيرد:

ü       تغيير محل جوامع تحت تاثير

ü       امنيت

ü       تامين آب

ü       بهسازی محيط

ü       اقدامات بهداشتی – درمانی و کمکهای اوليه

ü       جستجو و نجات

ü       تدارک و تهيه سرپناه اضطراری

ü       اطفاء حريق

بحث ونتيجه گيری

با ايجاد نمودن يک طرح واکنش شرايط اضطراری می توان از وارد آمدن خسارات زیادی به صنایع و مرگ  کثيری از افراد جلوگيری نمود. این شرایط می تواند برای هر کسی ، در هر جایی ودرهر زمانی پیش آید و منجر به مرگ افراد یا آسیب جدی به کارکنان ، مشتریان یا جامعه و همچنین باعث توقف عملیات کاری و صدمه به محیط شود. با طرح واکنش اضطراری به منظور مقابله با این شرایط و تخلیه مکان های کاری در هنگام وقوع این شرایط آمادگی های لازم کسب می شود وافراد به صورت غير منتظره دردام حوادث ومخاطرات گرفتار نمی شوند. اين طرح چنانچه به صورت موثری ايجاد گردد، بهترین راه حفاظت از کارکنان و محیط های کاری می باشد. چون تعداد کمی ازافراد به هنگام وقوع بحران می توانند به خوبی و منطقی فکر کنند، بنابراین بسیار مهم است که جهت واکنش در برابر چنین شرایطی آمادگی های لازم ایجاد شود. با ايجاد اين طرح مقابله با حوادث وبحرانها تسهيل شده و آثار ناشی از وقوع آنها به حداقل می رسد همچنين صدمات جسمی وروحی پرسنل و کاهش می يابد واز هدر رفتن زمان وسرمايه جلوگیری می گردد.

مراجع:

1.                 How to plan for workplace Emergencies and Evacuations, OSHA 30088, 2001           ( Revised)

2.                 Emergency Management Guide for business & industry, Thomas Wahle – Gregg Beatty, FEMA Contract EMW -90-C-3348