کمک های اولیه
تعريف كمكهاي اوليه:
كمكهاي اوليه عبارتست از كاربرد ماهرانه اصول پذيرفته شده درماني به هنگام وقوع يك سانحه يا بد حال شدن ناگهاني , با استفاده از امكانات و وسايلي كه در آن زمان در دسترس وجود دارد . كمكهاي اوليه در حقيقت روشهاي درماني تأييد شده‌اي هستند كه در مورد شخص مصدوم تا رسيدن پزشك يا انتقال به بيمارستان ( اگر لازم باشد ) اجرا مي‌شود .
داشتن معلومات درباره كمكهاي اوليه مسئوليتي است همگاني كه نه تنها جان افراد را نجات مي‌دهد و از بروز عوارض ناشي از صدمات و جراحات جلوگيري مي‌كند , بلكه موجب مي‌شود تا روشي منظم در مقابله با فوريتها بر اساس اولويت درماني آنها تا حداكثر خدمات ممكن , براي حداكثر افراد امكان پذير گردد .
راهنماييهاي عمومي براي انجام كمكهاي اوليه :
به عنوان فردي كه كمكهاي اوليه انجام ميدهيد , ممكن است با موقعيت‌هاي دشوار روبرو شويد , تصميمات و اقدامات شما ممكن است بر حسب شرايطي كه موجب بروز حوادث ناگهاني شده اند, بر حسب عده افراد مبتلا يا درگير در حادثه , محيط حادثه , فراهم بودن يا نبودن تجهيزات و نيز وسايل زخم بندي فوري و امكان ياري گرفتن از ديگران , تغيير كند . بايد آنچه را كه درباره كمكهاي اوليه آموخته ايد , با شرايط موجود سازش دهيدو يا برحسب موقعيت , از يك روش ابتكاري استفاده كنيد
گاهي براي نجات افراد , بايد اقدامات فوري بعمل آيد و گاه نيازي به شتاب زدگي نيست . كوششها مي بايد در جهت جلوگيري از صدمات بيشتر , كمك گرفتن از ديگران و قوت قلب دادن به حادثه ديده انجام گيرد .اهم نكاتي را كه به هنگام اقدام به كمكهاي اوليه بايستي مد نظر داشته باشيد به شرح زير ميتوان خلاصه نمود:
1- قبل از همه مطمئن شويد كه اگر براي نجات مصدوم وارد عمل مي‌شويد , خطري خود شما را تهديد نمي‌كند
2- به سرعت , بدون دستپاچگي , منظم و هدف‌دار عمل كنيد و اولويت را به موارد اورژانس بدهيد .
3- سريعترين اقدام را جهت نجات حادثه ديده از موقعيت وشرايط خطرناك به عمل آوريد . براي مثال وي را از آب خارج كنيد , از ميان شعله هاي آتش در آوريد و به طور كلي از وضعيت هاي دشواري كه در آن گرفتار شده است دور نمائيد .
4- مصدوم را در وضعيت درست و راحت قرار دهيد اما مطلقاًَ بيش از آنچه كه لازم است او را حركت ندهيد .
5- اقدامات خود را بر حسب نوع جراحات و ضايعات و يا ناخوشي ناگهاني و نيازهايي كه در موقعيت بيمار آنها را ايجاب مي‌كند و نيز در دسترس بودن يا نبودن افراد يا لوازم طرح ريزي كنيد به بيان ديگر اقدامات شما درباره كمكهاي اوليه بايد با تكنيك صحيح و اختصاصي كه در آن شرايط منطقاًَ براي بيمار ضروري است انجام شود .
6- كسي كه كمكهاي اوليه را انجام مي‌دهد بايد شماره محل‌هايي كه فوريتهاي پزشكي و امدادي را مي‌پذيرند در اختيار داشته باشد ( اگر شماره اي در اختيار ندارد از اطلاعات تلفن ميتواند كمك بگيرد ) و به وسيله تلفن مشكل را براي آنها شرح دهد و اقداماتي را كه نجام داده است بازگو كند و از آنها راهنمايي و كمك هايي آمبولانس يا واحد آتش نشاني بخواهد . در موقع گزارش بايد نام خود , محل حادثه , عده افراد حادثه ديده , و شماره تلفني را كه بتوانند با وي تماس بگيرند ذكر كنند و رابطه تلفني را فوري قطع نكند , زيرا ممكن است آنها بخواهند اطلاعات ديگر ي از او به دست آورند .
7- دقيقاًَ پرس وجو كنيد و ببينيد چه اتفاقي افتاده است . اطلاعات راجع به حادثه را ممكن است از خود حادثه ديده يا از افرادي كه ناظر حادثه بوه اند جمع آوري كرد .
8- قسمت هايي از لباس حادثه ديده را كه به نقاط مختلف بدن او فشار مي‌آورند شل كنيد ( مثل باز كردن دكمه يقه ) و در صورت لزوم لباسهاي او را در آوريد . اما به خاطر داشته باشيد هرگز آسيب ديده را بدون ملافه و پوشش لخت نكنيد . ضمناًَ از دستكاري غير ضروري حادثه ديده احتراز كنيد .
9- اگر تنفس قطع شده و يا ضعيف باشد , راه تنفس را باز كرده و در صورت لزوم , تنفس مصنوعي را شروع نمائيد .
10- جلوي خونريزي را بگيريد.
11- سطح هوشياري را بسنجيد .
12- از مصدوم در برابر شوك مراقبت كنيد .
13- احتمال وجود خونريزي داخلي يا مسموميت را از نظر دور نداريد اگر حدس مي‌زنيد بيمار مسموم شده است , دهان وي رابراي پيدا كردن آثار باقيمانده از ماده مسموم كننده و سوختگي هاي ناشي از سم به دقت معاينه كنيد و اطراف بيمار را براي پيدا كردن منبع مسموم كننده مثل قرص , شيشه دارو , مواد شيميايي خانگي يا داروهاي حشره كش جستجو كنيد .
14- قبل از حركت دادن مصدوم , جراحتها و شكستگي هاي مهم را درمان كنيد .
15- مراقب تغيير حال مصدوم باشيد و آن را يادداشت كنيد .
16- به مصدوم بيهوش يا مصدومي كه مظنون به جراحت داخلي است يا بايد بلافاصله در بيمارستان تحت عمل جراحي قرار گيرد , از راه دهان چيزي نخورانيد .
17- اجازه ندهيد مردم دور شما جمع شوند . اين كار باعث اختلال در درمان و مظطرب شدن مصدوم مي‌شود.
18- به مصدوم واطرافيان اطمينان خاطر بدهيد واظطراب را از آنها دور سازيد .
19- در صورت لزوم , بدون معطلي ترتيب انتقال مصدوم را به بيمارستان يا نزد پزشك بدهيد .
20- تا زماني كه حادثه ديده تحت نظر افراد با صلاحيت مانند طبيب , گروه آمبولانس , گروه نجات يا افسر پليس قرارنگرفته است و يا تا هنگامي كه خود وي نتواند از خود مراقبت كند و نيز تا وقتي كه تحت مراقبت بستگانش در نيامده است , بايد نسبت به او در خود احساس مسئوليت كنيد و از وي مراقبت بعمل آويد .
21- از هر گونه اظهار نظر و تشخيص درباره آسيب ديده پرهيز كنيد و در مورد وضعيت وي با اطرافيان صحبت و بحث نكنيد .
22- بالاتر از همه بعنوان فردي كه كمكهاي اوليه را انجام مي دهيد بايد به حدود توانايي هاي خود آگاه باشيد و ضمن كمكهاي اوليه و مراقبتهاي فوري , هرگز اقدامي نكنيد كه سبب تشديد صدمات و جراحات حادثه ديده شود .
اصول كمكهاي اوليه در حوادث شايع محيط‌هاي كار :
1- كمكهاي اوليه در زخمها و خونريزيها :
حوادث اغلب منجر به پيدا شدن زخم در بدن ميگردند . اين زخمها گاهي در نقاط حساس بدن به وجود مي‌آيند كه خود سبب ايجاد عوارض مهمي مي‌شوند و گاه در نقاط كم اهميت بدن ايجاد مي‌شوند , ولي در هر دو حال زخمها به مراقبتهاي خاصي نياز دارند .
از نظر علمي , از بين رفتن تداوم بافتها در بدن , اعم از بافت دروني و يا بيروني را زخم گويند كه به 2 دسته زخمهاي باز و بسته تقسيم بندي ميگردند . زخمهاي باز عبارتند از : پارگي و از بين رفتن تداوم پوست يا مخاطها و زخمهاي بسته شامل ضايعات و جراحات بافتهايي است كه در زير پوست و مخاطها قرار گرفته‌اند . خراشها , بريدگيها , دريدگيها , سوراخ شدنها و كنده شدنها از انواع زخمهاي باز به شمار مي‌روند .
علت ايجاد زخم معمولاًَ نيروهاي فيزيكي است كه از خارج به بافتهاي بدن وارد مي آيد . شايعترين حوادثي كه سبب ايجاد زخمهاي باز مي‌شوند عبارتند از: حوادث اتومبيل , سقوط از بلندي , بد استفاده كردن از وسايل برنده وابزار كار ماشين و اسلحه . كمكهاي اوليه در زخمهاي باز شامل اقدامات زير است :
1- فوراًَ از خونريزي جلوگيري كنيد .
2- زخم را از آلودگي و عفونت محافظت كنيد .
3- مراقبتهاي لازم را براي رهايي بيمار از حالت شوك اعمال كنيد.
4- از بيمار مراقبتهاي پزشكي به عمل آوريد .
بهترين روش بند آوردن خونريزي شديد اين است كه ابتدا پانسماني روي محل خونريزي بگذاريد و سپس با دست به طور مستقيم به روي آن محل فشار وارد كنيد زيرا در اين طريقه بدون دخالت در جريان خون طبيعي از خونروي جلوگيري مي‌شود .
اگر خونريزي شديد بوده و بند نيايد و احتمال مرگ بيمار باشد بايد با يك دستمال , كراوات,جوراب بلند و در صورت موجود بودن با نوار شريان بند
( تورنيكه ) بالاي محل زخم را به طرف قلب محكم بسته و بيمار را فوراًَ به بيمارستان منتقل كنيد .ضمناًَ از روش فشار دادن نقاط خاص نيز ميتوانيد استفاده كنيد با استفاده از روش نقطه فشار , به طور موقت روي سرخرگ اصلي عضو ( كه به آن خون مي‌رساند ) فشار واردآوريد سرخرگ را بين استخوان و بافتهاي نزديك آن محبوس كنيد با اين روش گردش خون عضو تقريباً متوقف مي‌شود .
در تمام مواردي كه زخم باز دست , گردن , بازو و ساق يا پا دچار خونريزي شده است , بايد عضو مجروح را در سطح قلب شخص آسيب ديده قرار دهيد تا خونريزي زخم به حداقل برسد . در اين مورد استثنايي وجود دارد و آن هم شكستگي عضو مي‌باشد . در اين حالت به هيچ وجه عضو شكسته را نبايد حركت داد .
2- كمكهاي اوليه در شكستگيها و در رفتگي‌ها :
در اثر ضربه , تصادف , سقوط از ارتفاع , افتادن جسم سنگين بر روي استخوان ممكن است انواع شكستگي ضربه و كوفتگي ايجاد شود . استخوان ممكن است در يك نقطه يا چند نقطه بشكند . ممكن است سر استخوان شكسته داخل بافتها و عضلات بماند ( شكستگي بسته ) و يا سراستخوان شكسته , گوشت و پوست را پاره نموده و به خارج آيد (شكستگي باز ) در هر حالت بيمار درد دارد , محل شكستگي متورم است و بيمار از حركت دادن آن عضو بيم دارد .
معالجة شوك , بي‌حركت نمودن عضو شكسته و بستن آن با تخته بند يا آتل
( وسيله اي كه براي بي‌حركت كردن اندام مشكوك به شكستگي به كار برده مي‌شود) به طوري كه در موقع انتقال بيمار , عضو شكسته حركت نكند و جلوگيري از خونريزي اگر وجود داشته باشد , از جمله كمكهاي اوليه در مورد شكستگيها مي‌باشد.
در مورد درفتگيها ( جابجايي استخوان يا بيرون آمدن استخوان از مفصل ) نيز كمكهاي اوليه شامل اقدامات زير است :
1- اندام دررفته را در راحت ترين حالت از نظر كمك گيرنده قرار دهيد . براي كاستن فشار , دور و زير اندام آسيب ديده با لشهاي مناسب قرار دهيد .
2- جاي دررفتگي را با يك دستمال يا حوله يا نوار شكسته بندي ببنديد تا بي‌حركت بماند .
3- نبايد كوشش كنيد كه در رفتگي را جا بيندازيد و دستكاري نمائيد . زيرا رگها و اعصاب ممكن است آسيب ببيند .
4- اگر حالت شوك ظاهر شد به درمان آن بپردازيد .
5- مصدوم را به بيمارستان برسانيد
3- كمكهاي اوليه در سوختگيها :
سوختگيها عبارتند از آسيب بافت در نتيجه تأثير حرارت , الكتريسيته , اشعه , و عوامل شيميايي كه بر حسب عمق يا درجه ضايعات پوستي در 3 درجه , سبك
( درجه يك) متوسط ( درجه دو ) و شديد( درجه سه ) تقسيم بندي مي‌شوند . به طور كلي در معالجه سوختگيها , اگر سوختگي قابل توجه است بايستي بيمار را پوشانيده , گرم نگاه داشته و هرچه زودتر به بيمارستان برسانيد . درغير اين صورت در سوختگيهاي جزيي لازم است :
1- به فرد گرفتار سوختگي آرامش و اطمينان بدهيد .
2- پوششهاي تنگ را شل كنيد و لوازم شخصي را بيرون آوريد .
3- بخش سوخته را به مدت 10 دقيقه زير جريان آرام آب سرد تميز بگيريد يا آن را در آب سرد فرو ببريد يا روي آن يخ بگذاريد .
4- جاي سوختگي را تميز بپوشانيد و به آن دست نزنيد .
5- در صورت نداشتن وسايل لازم روي زخم را باز بگذاريد .
6-
4-كمكهاي اوليه درسرما زدگي :
هدف از كمكهاي اوليه در سرما زدگي حفاظت اعضاء سرما زده از آسيب بيشتر است اقدام اصلي بايد گرم كردن هرچه بيشتر و سريع تر بدن و به ويژه انتهاي سرما زده باشد . گامهاي مؤثر در اين مورد عبارتند از :
1- سرما زده را بپوشانيد و بخوابانيد .
2- سرما زده را به جايي گرم برسانيد و لباسهاي خيس وي را در آوريد .
3- اگر سرما زده بيهوش است به وي نوشيدني گرم بدهيد .
4- عضو سرما زده را با قرار دادن آن در داخل آب گرم و يا پيچيدن پتو يا ملافه گرم به دور آن به سرعت گرم كنيد . ليكن هرگز عضو آسيب ديده را مالش ندهيد
5- در صورت امكان از سرما زده بخواهيد با حركات آرام , عضو آسيب ديده را به تمرين وادار و حركت دهيد .
6- در صورت لزوم , بيمار را به مركز در ماني انتقال دهيد .
5-كمكهاي اوليه در گرما زدگي :
گرما زدگي عبارتست از نوعي واكنش بدن نسبت به گرما كه با ازديا فوق العاده درجه حرارت بدن و اختلال مكانيسم تعريق مشخص مي‌شود . گرما زدگي يك فوريت است كه زندگي را به مخاطره مي اندازد و بايد به سرعت براي رفع آن اقدام گردد . اقدامات زير گامهاي اساسي در درمان اين نوع بيماران مي‌باشد .
1- مصدوم را به يك محيط خنك برده و لباسهاي او را از تنش خارج سازيد .
2- اگر مصدوم بهوش است او را در وضعيت نيمه خوابيده قرار داده , سر و شانه هايش را به يك بالش تكيه دهيد .
3- به دور مصدوم يك ملافه خيس بپيچيد و با پاشيدن آب آن را خيس نگهداريد . او را در معرض مستقيم جريان هوا قرار دهيد . مثلاًَ به وسيله باد زدن يا روشن كردن كولر يا پنكه , سعي نمائيد تا دماي بدن به حد متعارف برسد .
4- اگر بيمار بيهوش مي‌باشد , كمكهاي اوليه را آغاز و هر چه زودتر وي را به مراكز درماني برسانيد .
6-كمكهاي اوليه در برق گرفتگي :
سوختگي به وسيله جريان برق را برخلاف ساير سوختگيها بايد از خطرناكترين نوع سوختگيها دانست كه در بسياري از موارد باعث مرگ مي‌شود . بدن انسان به دلايل مختلفي هادي بسيار خوبي براي جريان يرق است و در صورت عبور آن از بدن انسان , باعث صدمات فراواني مي‌گردد .
به طور كلي براي سوختگيهايي كه بر اثر جريان برق اتفاق افتاده است , در محل حادثه كار زيادي نمي‌توان انجام داد و بايد بيمار سريعاًَ به مراكز در ماني انتقال يابد . ليكن قبل از انتقال بهتر است به نكات زير توجه داشته باشيد :
1- قبل از هر چيز جريان برق را قطع و مصدوم را از محل حادثه دور كنيد باگذاشتن يك تخته و كفش لاستيكي و پارچه خشك در زير پا و پوشدن دستكش لاستيكي گوشه اي از لباس بيمار را گرفته و او را از سيم برق جداكنيد . براي اين كار ميتوان از يك چوب بلند استفاده كرد .
2- چون جريان برق قلب و دستگاه تنفس را زودتر از هر قسمت ديگر بدن تحت تأثير قرار مي‌دهد , بهتر است از اين جهت مراقبت لازم را به عمل آوريد . و در صورت لزوم تنفس مصنوعي و ماساژ قلبي را اجرا كنيم .
3- لباسهاي بيمار را شل كنيد پاهاي وي را بالاتر از تنه قرار دهيد و محل سوختگي را با پا چه ضدعفوني خشك بپوشانيد . توجه داشته باشيد كه سوختگي ممكن است هم در محل ورود برق و هم در محل خروج برق وجود داشته باشد . پس بايد هر دو طرف را پانسمان كنيد .
4- پس از انتقال بيمار به مراكز درماني بقيه امور را به عهده پزشك معالج بگذاريد .
7-كمكهاي اوليه در خفگي آب :
اغلب غرق شدگيها در شرايطي اتفاق مي افتد كه امكان نجات وجود دارد . و نجات شخص غرق شده با انجام گامهاي اساسي زير ميسر مي‌باشد :
1- با سرعت هر شيء خارجي را از دهان مصدوم خارج نمائيد و تنفس مصنوعي را بدون معطلي شروع كنيد اگر ميتوانيد اين كار را در داخل آب قبل از رسيدن به خشكي انجام دهيد . اگر پايتان به زمين ميرسد در داخل آب با يك دست بدن مصدوم را نگهداريد و با دست ديگر در همان حال كه تنفس دهان به دهان را انجام ميدهيد سر را نگهداريد و بيني اور ا ببنديد . اگر فاصله با خشكي نسبتاًَ زياد است و پايتان به زمين نميرسد در صورتي كه ميتوانيد در همان حال او را به خشكي برسانيد و گهگاهي به اوتنفس بدهيد .
2- هنگامي كه مصدوم را به خشكي رسانديد تنفسش را آزمايش كنيد در صورت لزوم ماساژ قلبي و تنفس مصنوعي را اجرا نمائيد .
3- لباسهاي خيس را از تن مصدوم در آورده بدن را پس از خشك كردن با حوله خشك بپوشانيد و بيمار را به مراكز درماني برسانيد .
8- كمكهاي اوليه در مسموميتها :
هدف از كمكهاي اوليه در مسموميتها, نجات زندگي مصدوم به وسيله از بين بردن عامل مسموميت و يا رقيق كردن سم و اعزام فوري او به بيمارستان است كه به طريق زير انجام مي‌گيرد :
الف : در صورتي كه مسموم بهوش باشد :
فوراًَ از او سئوال كنيد كه چه اتفاقي افتاده زيرا هر لحظه ممكن است بيهوش شود . اگر علامت سوختگي در لبها و دهان مشاهده نشود و يا بوي مواد نفتي استشمام نگردد فوراًَ با تحريك حلق مسموم را وادار به استفراق نمائيد ولي اگر علائم سوختگي در لب و دهان مشاهده شد او را وادار به استفراق نكنيد فقط كمي آب به او بخورانيد تا سم رقيق شود و سريعاًَ ويرا به بيمارستان برسانيد .
ب : در صورتي كه مسموم بيهوش باشد .
اگر تنفس او عادي است او را به پهلو بخوابانيد وتوجه نماييد راههاي تنفسي او باز باشد . اگر تنفس مسموم ضعيف و يا قطع شده است فوراًَ اقدام به تنفس مصنوعي نموده او را به بيمارستان انتقال دهيد .
چنانكه آثاري از سم خورده يا مصرف شده مانند شيشه خالي , نسخه پزشك , قوطي , ليوان , مواد استفراغي موجود باشد , براي تشخيص نوع سم , همراه مسموم به بيمارستان بفرستيد . گاهي سوابق بيماري مسموم , نوع داروي مصرفي و شغل بيمار , راهنماي تشخيص مفيدي است .
در اينجا لازم است چند كلمه اي نيز راجع به مسموميت از راه گزيدگي ها و نيش حشرات صحبت داشته باشيم . در صورت مار گزيدگي يا گزيده شدن به وسيله حشرات , ابتدا بايد نيش را از محل نيش زدگي خارج كرده , بالا و پايين محل مار گزيدگي را بست , مقداري يخ روي گزيدگي گذاشت و بيمار را به مركز درماني رسانيد . شكاف دادن محل مار گزيدگي و مكيدن محل نيش نيز بلافاصله پس از گزش مار باشد مؤثر خواهد بود .
9- كمكهاي اوليه در مورد شوك :
حالت شوك معلول نارسايي جريان خون است كه ميتواند به مرگ منجر شود . علل شوك متعدد است . حوادث شديد كه سبب خونريزي شديد و يا شكستگيهاي متعدد مي‌شود , وارد آمدن لگد به شكم كه سبب خونريزي داخلي مي‌شود , سقوط چيزي روي سر يا روي قسمت ديگري از بدن كه ضايعات مهمي را توأم يا بدون بيهوشي سبب شود مي‌توانند علل شوك باشند .
با مشاهده علائمي چون, رنگ پريدگي و عرق سرد , احساس ناراحتي , احساس تشنگي اظطراب , شكايت از سرما , وجود نبض ضعيف يا تند كه از علائم شوك مي‌باشند , اقدامات زير انجام گيرد :
1- بيمار را آرام روي زمين بخوابانيد و رويش را بپوشانيد .
2- اطمينان حاصل كنيد كه مجراي تنفسي بيمار باز است .
3- در صورت وجود شكستگي , محل شكستگي را بايد ثابت نگه داشته و بيمار را در حالت افقي قرار دهيد .
4- در صورتيكه بيمار شكستگي نداشته باشد او را به روي شكم روي زمين بخوابانيد و سر او را به طرف كج كنيد و يك زانوي او راخم كرده , روي زانوي ديگر بگذاريد .
5- در صورت بروز خونريزي از آن جلوگيري كنيد .
6- اگر بيمار احساس تشنگي مي‌كند ميتوانيد به او آب بدهيد مگر مواقعي كه از ناحيه شكم صدمه ديده باشد يا حالت تهوع داشته و يا به عمل جراحي نياز داشته باشد . به بيمار بيهوش نبايد چيزي خورانيد .
7- با انجام اقدامات فوق , در صورتي كه شوك معالجه نشد , براي مداواي اساسي بايد بيمار را به مراكز درماني انتقال دهيد .
10- كمكهاي اوليه به هنگام ورود اجسام خارجي در بدن :
گاهي اجسام خارجي , به عللي وارد بدن گرديده و عوارض مختلفي را موجب ميگردند . جسم خارجي ممكن است چوب , براده فلزات , سنگ ريزه , شن و يا اجسام مختلف ديگر بوده و در اعضاء گوناگون بدن نظير اعضاء عضلاتي , چشم , گوش , بيني و گلو وارد شده باشد كه در محيط هاي كار , ورود اجسام مختلف در اعضاء عضلاني و چشم از شايعترين موارد به شمار مي‌رود .
در مورد اجسام خارجي كه بطور سطحي در عضله فرو رفته است , لازم است به‌آرامي آن را در آورده و محل زخم را پس از شستشو پانسمان كنيد . ليكن در مواقعي كه اجسام در عمق بيشتري فرو رفته و يا در آوردن آن به دليل عدم امكانات لازم , خطرات متعددي ميتواند در پي داشته باشد , عاقلانه ترين راه , رساندن مصدوم به مراكز درماني است .
در مورد اجسام خارجي در چشم نيز , اشياء خارجي ممكن است در روي كره چشم يا قرنيه بمانند و يا آن را سوراخ كرده داخل چشم گردند . وارد شدن كوچكترين شيئي در چشم باعث ناراحتي زياد مي‌گردد . اگر اشيائي مانند شيشه , فلز , چوب باعث زخمي شدن چشم گرديده و در آن فرو رفته است , تنها راه رساندن سريع مصدوم به مراكز درماني است .
در مورد اشياء خرد كه روي پوست داخل پلك قرار گرفته ميتوان آنها را با دقت خارج كرد . براي اينكار مريض بايد از ماليدن چشم خودداري كند . اگر شيئي خارجي در پلك پائين است آن را با گوشه دستمال يا قطعه پنبه مرطوب ميتوانيد خارج نمائيد . اگر شيئي در قسمت داخلي پلك بالا است , در حالي كه بيمار به پايين نگاه مي‌كند , پلك بالا را به طرف بالا برگردانيد و يا در حالي كه مريض به بالا نگاه مي‌كند , پلك را به طرف پايين بكشيد تا شيئي خارجي به وسيله اشك روي پلك پايين آمده و خارج شود . اگر به اين طريق جسم از چشم خارج نشد , با يك ليوان آب ساده , چشم را از طرف گوشه داخلي بشوييد تا فشار آب شيئي خارجي را بيرون آورد . اگر بدين ترتيب نيز نتيجه نگرفتيد بيمار را به پزشك برسانيد .
اگر مواد شيميايي وارد چشم شده باشد , خطر سوختگي , عفونت و كوري , بيمار راتهديد مي‌كند . در چنين مواردي پس از شستن چشم با‌آب فراوان و بانداژ آن , براي درمان اساسي , مصدوم را به مركز درماني برسانيد.
پانسمان و بانداژ :
پانسمان پوشش حفاظتي زخم است . كه به منظورهاي مختلفي از قبيل : محافظت از زخم در طول مدت التيام , كمك به كنترل خونريزي , جذب خون و ترشحات زخم , جلوگيري از آلودگي بيشتر زخم , نگهداري داروي زخم و كاهش درد انجام مي‌گيرد .
انواع وسيله پانسمان :
پوششي كه براي پانسمان زخمها به كار از نظر جنس , اندازه و شكل انواع مختلف دارد كه مهمترين آنها عبارتند از :
1- گاز يا تنزيب: نوعي وسيله پانسمان است كه از پارچه توري مخصوصي تهيه مي‌شود . معمولاًَ چند لايه آن در اندازه‌هاي 10×10 سانتيمتري يا به اندازه‌هاي مختلف ديگر , وسيله بسيار مناسبي براي پوشانيدن اكثر زخمها است .
2- پد: نوع ديگري از وسيله پانسمان است كه از لايه‌هايي از پنبه و گاز يا پارچه ديگري كه قدرت جذب ترشحات را دارد در اندازه هاي مختلف تهيه مي‌شود .
3- ورقه پلي اتيلن و پد : پلي اتيلن يك ماده شيميايي است كه هيچگونه عارضه‌اي از قبيل حساسيت وغيره در تماس با ياخته هاي بدن ايجاد نمي‌كند . براي پانسمان ورقه‌اي از پلي اتيلن را همراه با يك پد كه روي آن قرار دارد به روي زخم مي‌گذارند . از اين نوع پانسمان معمولاًَ در زخمهاي مربوط به اعمال جراحي استفاده مي‌شود .
به طور كلي نمي‌توان يك نوع پانسمان را براي همه انواع زخمها مناسب و مطلوب فرض كرد بلكه نوع پانسمان بر حسب نوع زخم , محل و اندازه آن متفاوت خواهد بود .
روش پانسمان كردن :
در مورد پانسمان زخمي كه در سطح پوست ايجاد شده و بافتهاي عمقي را در بر نگرفته و خونريزي نداشته باشد , ميتوانيد به شرح زير اقدام نماييد .
1- وسايل پانسمان را آماده نموده و نزد بيمار ببريد .
2- بيمار را در وضعيت راحتي قرار دهيد .
3- دستهاي خود را با آب و صابون بشوييد و با با الكل آنها را ضد عفوني كنيد.
4- با يك دست پانسمان قبلي را برداريد و با دست ديگر , زخم و اطراف آنرا با داروهاي ضد عفوني كننده تميز كنيد . اين كار را از مركز زخم شروع و به اطراف آن ختم نمائيد . يعني از اطراف زخم دوباره به مركز زخم بر نگرديد و به هر تعداد كه لازم باشد گاز يا پنبه استريل براي تميز كردن به كار ببريد .
5- با استفاده از پنس استريل , به تعداد لازم گاز استريل روي زخم بگذاريد .
6- پانسمان را با استفاده از باند يا نوار چسب در محل ثابت كنيد .
هنگام تعويض پانسمان بايد به علائم عفونت زخم مانند سرخي و تورم در محل زخم و بروز تب توجه شود و اقدامات ضروري انجام گيرد .
بانداژ يا باندپيچي :
هنگامي كه زخم را پانسمان كرديم لازم است اين پانسمان را به وسيله بانداژ ثابت نگهداريم. علاوه بر اين در مواقعي كه مي‌خواهيم تكيه گاهي براي عضو صدمه ديده فراهم نماييم , يا حركت آن را محدود كنيم , عضو را باندپيچي مي‌كنيم .
انواع باند :
باندها انواع گوناگون دارند كه برخي از آنها عبارتند از :
1- باندهاي لوله شده :اين نوع باندها نوارهايي از جنس بافته هاي مختلف با طول و عرض متفاوت هستند كه بصورت لوله شده (استوانه‌اي) و در بسته بندي‌هاي مختلف ميتوان آنها راتهيه كرد . جنس باندهاي لوله شده را بر اساس هدفي كه از باند پيچي داريم انتخاب مي كنيم. باند لوله شده ميتواند از جنس گاز، كاغذ ، فلانل، لاستيك وغيره باشد. معمولاً در زخم بندي ، باندهايي كه از جنس گاز هستند مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
از باندهاي لوله شده براي بانداژ قسمت‌هاي مختلف بدن استفاده مي‌شود. از متداول‌ترين روشهاي استفاده از اين نوع باندها ، بانداژ مدور يا حلقوي، بانداژ مارپيچ در فرم‌هاي باز ، بسته و معكوس، بانداژ به شكل 8 و بانداژ حلقه‌اي سر انگشتان قابل ذكرند.
2- باند سه گوش : اگر پارچه مربعي شكلي را كه از يك متر مربع كمتر نباشد ، بطور مايل ازوسط به دونيم كنيم ، دو باند سه گوش يا مثلثي شكل خواهيم داشت باند سه گوش معمولاً در فوريت هاي پزشكي براي باند پيچي سر ، دست، پا ويا قسمت‌هاي وسيع بدن بكار مي‌رود. از باند سه گوش باند كرواتي نيز ميتوان درست كرد. براي اين كار راس باند سه گوش را به طرف وسط قاعده آن تا مي‌كنيم و بعد از طول تا مي‌زنيم تا به پهناي مورد نظر دست يابيم. از اين نوع باند ، براي بانداژ پيشاني، گوش چشم، سر، آرنج و زانو بخوبي ميتوان استفاده كرد.
3- باند چندسر: باند عريضي است كه هر يك از دو انتهاي آن با چند بريدگي به قسمت‌هايي با عرض يكسان تقسيم شده است . اين باند را دور قفسه سينه و يا شكم مي‌بندند و هر يك از سرهاي يك طرف را روي سرئ مشابه طرف ديگر گذاشته ، با سنجاق به هم وصل وثابت مي‌كنند. اين باند در مواردي كه بايد پانسمان را مرتباً عوض كرد مناسب‌ترين باندهااست و معمولاً از جنس فلانل مي‌باشد.
4- باند به شكل T : مخصوص پانسمان‌هاي ميان دو راه (پرينه) مي باشد و معمولاً از چلوار ساخته مي‌شود .
5- باند چسب دار: اين نوع باندها با نامهاي تجارتي مختلف در داروخانه ها به فروش ميرسد در وسط باند يك قطعه گاز استريل كه بعضاً با يك محلول ضد عفوني آغشته شده است قرار دارد بايد توجه كرد پشت قطعه گاز و چسب سوراخ سوراخ بوده تا بخارات زخم بتواند ار آن خارج گردند.
6- باند توري كشدار : اين نوع باند از جنس تور و بشكل ساقه جوراب و كشدار است وبه اندازه‌هاي مختلف بدن بريده مي‌شود طرز استفاده از آن بسيار ساده بوده ، قابل شستشو و استفاده مجدد است
لازم به ياداوري است در بين انواع مختلف باندها ، باند سه گوش و لوله اي متداول‌تر از بقيه بوده وكاربرد بيشتري دارند.
تنفس مصنوعي و شيوه‌هاي مختلف آن:
منظور از تنفس مصنوعي آن است كه شخصي را با وسايل و ابزاري غير از آنچه طبيعت در اختيار او قرار داده است به تنفس وا داريم. اين عمل را به روشهاي مختلفي چون : تنفس دهان به دهان ، تنفس دهان به بيني ، تنفس مصنوعي با كيسه تنفس ، تنفس مصنوعي به طريقه فشار بر سينه و كشيدن بازو ، تنفس مصنوعي به طريقه فشار بر پشت و كشيدن بازو و غيره ميتوان انجام داد.از ميان روشهاي فوق دو روش دهان به دهان و دهان به بيني داراي اهميت بيشتري است.
برتري اين دو روش بر ساير روشها به قدري است كه عملاً نياز به استفاده از ساير روشها را منتفي مي‌كند.
تنفس مصنوعي دهان به دهان:
بيمار بايستي به پشت و روي سطحي صاف و محكم خوابانيده شود كه بهترين محل كف اتاق يا خيابان خواهد بود.وقتي سر را در وضعيت مناسب قرار داديم ، دهان خودبخود باز مي‌شود. در صورتي كه مسير هوا باز شد و امكان ورود هوا به ريه‌ها بوجود آمد(اطمينان از باز بودن مجاري تنفسي ، شرط اساسي براي انجام اقدامات تنفس مصنوعي است) ، ميتوانيد تنفس مصنوعي را شروع نمائيد . دركنار بيمار نزديك سر او زانو زده و چنين عمل كنيد:
1. دهان را باز و حفره دهاني را از هر گونه جسم خارجي يا دندان مصنوعي پاك كنيد.
2. اطمينان حاصل نمائيد كه سر بيمار در وضعيت مناسبي واقع گرديده و گردن در حالت كشش به عقب قرار دارد تا مجراي عبور هوا كاملاً باز باشد.
3. كف يك دست را روي پيشاني بيمار گذاشته و با انگشتان همان دست بيني او را فشار دهيد تا بسته شود.
4. يك نفس عميق بكشيد.
5. دهان خود را طوري روي دهان بيمار قرار دهيدكه امكان فرار هوا وجود نداشته باشد.
6. هواي موجود در ريه‌هاي خود را به شدت به دهان او بدميد تا بالا آمدن سينه او را ببينيد.
7. دهان خود را از روي دهان او برداريد تا هواي وارد شده به ريه‌هاي او خارج گردد و در ضمن خود نيز نفس ديگري بكشيد . به خاطر داشته باشيد وقتي از انبساط سينه بيمار اطمينان حاصل كرديد ، فوراً دميدن را قطع كنيد تا هواي داخل ريه‌هاي او خارج گردد. اين دوره را 15-12 بار در دقيقه انجام دهيد.
8. عمل دميدن هوا را تا آنجا كه حركات سينه ديده شوند ادامه دهيد.
تنفس مصنوعي دهان به بيني:
هنگامي كه از تنفس دهان به دهان به دلايلي چون صدمات سخت ناحيه دهان، تورم زبان و غيره كه محكم نمودن دهان روي دهان امكان پذير نباشد، نتوان استفاده كرد ميتوان از روش دهان به بيني استفاده كرد. اصول اين روش بصورت ذيل مي‌باشد:
1. با يك دست دهان را كاملاً ببنديد و با انگشتان همان دست لب پائين را فشار دهيد تا به خوبي دهان بسته شود.
2. يك نفس عميق كشيده و هوا را به داخل بيني او بدميد. توجه داشته باشيد كه هوا نتواند از گوشه لبهاي شما فرار كند.
3. دميدن هوا را تا انجا كه انبساط سينه بيمار را حس كنيد ادامه دهيد.
4. دهان خود را از روي بيني او برداريد تا هوا خارج گردد. در ضمن هميشه با فشار دادن شست آن دست كه دهان را بسته است به سمت پائين ، دهان بيمار را باز كنيد.